Cinsi Yolla Yoluxan Xəstəliklər Nələrdir?
Cinsi yolla keçən xəstəliklər vaginal, anal və ya oral seks yolu ilə insandan insana keçən və müalicə edilməsi lazım olan ciddi xəstəliklərdir. Bununla bərabər bəzən bu xəstəliklər süd verərkən, ortaq iynə istifadəsi və hətta nəmli əşyalarla təmas yolu ilə də keçə bilir. Cinsi yolla keçən xəstəliklər dedikdə AİDS xəstəliyi ağla gəlsə də AİDS cinsi yolla yoluxan xəstəliklərin sadəcə biridir. Cinsi yolla yoluxan xəstəliklər və bunlardan məsul olan mikroorqanizmlər aşağıdakı kimi qruplandırıla bilər:
Bakteriyalar
• Gonore
• Sifilis
• Xlamidya
Parazitlər
• Trikomoniyaz
Virüslar
• İnsan papilloma virüsü
genital herpes (xalk arasında cinsi yolla yoluxan sızanaq olaraq bilinir),
• HIV
Hər nə qədər bu mövzuda internetdə səhv məlumatlar yer alsa da cinsi yolla yoluxan yuxu xəstəliyi deyə bir xəstəlik yoxdur. (Afrika tripanosomiyazı deyilən yuxu xəstəliyi çeçe milçəyi ilə yoluxur, cinsi yolla yoluxması teorik olaraq mümkün olsa da bu baxımdan müşahidə edilən hallar çox azdır.)
Aşağıdakı şərtlərdə yaşayan insanlar cinsi yolla yoluxan xəstəliklər baxımından ən yüksək risk altında olan qruplardır:
• Birdən çox cinsi partnyoru olanlar,
• Bir çox partnyoru olan biri ilə əlaqəyə girənlər,
• Cinsi əlaqə zamanı prezervativ istifadə etməyənlər,
• İntravenoz dərmanlar enjektə edərkən iynələri bölüşənlər,
Cinsi Yolla Yoluxan Xəstəliklər Nə Zaman Aydın Olur?
Cinsi yolla yoluxan xəstəlik əlamətləri xəstəliyə bağlı olaraq dəyişir. Bəzi xəstəliklərdə simptomlar bir neçə gün və ya bir neçə həftə içərisində yarana bilir, lakin bəzən aylar, hətta illər sonra belə ortaya çıxan xəstəlik əlamətləri də vardır. Bəzi insanlar isə çox yüngül və ya heç bir əlamət göstərmədikləri üçün özlərinin cinsi yolla yoluxan bir xəstəlik daşıdığını bilməzlər. Fərqli xəstəliklərdə fərqli əlamətlər müşahidə edilsə də ümumi olaraq cinsi yolla yoluxan xəstəliklərin əlamətləri aşağıdakı kimi sıralana bilər:
• Sidiyə çıxarkən və ya cinsi əlaqə zamanı ağrı,
• Alt qarın nahiyyəsində ağrı,
• Bəzi hallarda qızdırma və halsızlıq,
• Bəzi xəstəliklərdə xəstəliklərə xas cild yaraları,
• Genital orqanlarda müşahidə edilən lezyon və yaralar,
• Genital orqanlardan gələn fərqli qoxulu və rəngli axıntılar.
Cinsi Yolla Yoluxan Xəstəliklərin Testi
Cinsi yolla yoluxan xəstəliklərdə xəstələrin ən çox soruşduğu suallardan biri “cinsi yolla yoluxan xəstəliklər sidik testində müəyyən edilirmi” sualıdır. İdrar testləri bakterial qaynaqlı (bel soyuqluğu və Xlamidiya kimi) cinsi yolla yoluxan xəstəliklərin bilinməsi üçün istifadə edilir. Digər çox soruşulan sual “cinsi yolla yoluxan xəstəliklər qan testində çıxarmı” sualı da qısaca bəli olaraq cavablandırıla bilir. Xüsusilə sifilis və HİV (AİDS) kimi xəstəliklərin diaqnozunda qan testlərindən istifadə edilir. Cinsi yolla yoluxan xəstəliklərdə fərqli maye nümunələri də test edilə bilər. Nümunələrin açıq genital yaralarda həkimlər infeksiya növünü müəyyən etmək üçün yaralardan maye ala bilərlər.
Cinsi Yolla Yoluxan Xəstəlikdən Qorunma Üsulları
Cinsi yolla yoluxan xəstəlik riskinin qarşısının alınmasının və azaldılmasının bir neçə yolu vardır. Aşağıda fərqli hallar üçün tətbiq edilə biləcək cinsi yolla yoluxan xəstəliklərdən qorunma üsulları yer almışdır:
• Xəstəliyi olmayan bir partnyorla bir yaşam. Tək bir partnyorla uzun zaman əlaqələr cinsi yolla yoluxan xəstəliklərin qarşısını almaq üçün ən yaxşı yollardan biridir.
• Cinsi partnyor dəyişikliyində hər iki tərəfin də özünü test etdirməsi: Yeni bir əlaqə başlanğıcında cütlüklərin bir-birlərinə qarşı açıq və səmimi olması və hər iki tərəfin gözləyərək test etdirməsi ola biləcək yoluxmanın qarşısının alınması baxımından vacibdir.
• Peyvənd etdirmək: Cinsi əlaqədən öncə peyvənd etdirmək müəyyən cinsi yolla yoluxan xəstəliklərin qarşısını almaqda təsirlidir. Bu xəstəliklərə nümunə olaraq Hepatit A və Hepatit B, HPV göstərmək mümkündür.
• Prezervativi doğru istifadə etmək: Oral, vaginal və ya anal əlaqələrdə hər əlaqə üçün yeni bir lateks prezervativ istifadə etmək lazımdır. Lateks prezervativlər heç bir zaman vazelin kimi maddələrlə birlikdə istifadə edilməməlidir. Prezervativlərin çoxu cinsi yolla yoluxan xəstəliklərə məruz qalma riskinizi azaldarkən HPV və ya herpes kimi genital yaralar tərkibli xəstəliklərdə çox qoruma təmin etməz. Ayrıca doğum kontrol dərmanları və ya intrauterine cihazlar kimi bariyer olmayan doğum kontrol üsulları cinsi yolla yoluxan xəstəliklərə qarşı qoruma təmin etməz.
• Həddən artıq spirtli içki qəbul etməmək və narkotik maddə istifadə etməmək: Hər hansı bir narkotik maddənin təsiri altında olmaq cinsi əlaqə öncəsində doğru qərarlar vermənizə mane ola bilər. Bu səbəblə bu əlaqələr cinsi yolla yoluxan xəstəlik ehtimalını artırır.
• Sünnət olmaq: Aparılan araşdırmalar sünnət olmanın bir kişinin HİV daşıyıcısı və ya xəstəsi olan bir qadından xəstəlik qapma riskini 60%-ə qədər azalda biləcəyinə dair sübutlar təqdim edir. Sünnət olmaq ayrıca olaraq genital HPV və genital herpes ötürülməsinin qarşısının alınmasına köməkçi ola bilir.